Theo đề xuất mới nhất từ Bộ Công an, Việt Nam đang hướng tới việc loại bỏ các yêu cầu bắt buộc về công chứng, xác nhận tình trạng hôn nhân và xuất trình bản sao giấy tờ cá nhân trong các giao dịch mua bán bất động sản và phương tiện giao thông.
Thay vào đó, hợp đồng giao dịch điện tử – được ký kết bằng chữ ký số hoặc tài khoản định danh điện tử mức 2 – sẽ trở thành hình thức thay thế chính thức cho các hợp đồng công chứng truyền thống.
Dự thảo Nghị quyết của Chính phủ do Bộ Công an soạn thảo nhấn mạnh rằng, quá trình này sẽ được triển khai theo một lộ trình rõ ràng, chia thành 4 giai đoạn cụ thể: chuẩn bị, thí điểm, nhân rộng toàn quốc và tổng kết hoàn thiện pháp luật. Điều này không chỉ nhằm thúc đẩy chuyển đổi số mà còn cắt giảm đáng kể các thủ tục hành chính rườm rà, mang lại lợi ích thiết thực cho người dân.
Nội Dung Đề Xuất
Hình ảnh minh họa từ bài báo cho thấy nhân viên tại Phòng Công chứng số 1 (TP.HCM) đang kiểm tra hồ sơ trước khi thực hiện thủ tục công chứng, phản ánh thực tế hiện nay vẫn còn phụ thuộc nhiều vào quy trình thủ công.
Những lo ngại về rủi ro pháp lý và an toàn giao dịch
Mặc dù đề xuất nhận được sự ủng hộ rộng rãi nhờ khả năng đơn giản hóa quy trình và thúc đẩy ứng dụng công nghệ số, một số ý kiến chuyên gia vẫn bày tỏ lo ngại về tính an toàn, đặc biệt với các giao dịch liên quan đến tài sản giá trị lớn như nhà đất.
Công chứng không chỉ đơn giản là việc xác nhận chữ ký hay chứng thực giấy tờ, mà còn đóng vai trò như một “hàng rào kỹ thuật” quan trọng, giúp ngăn ngừa rủi ro cho cả người dân và cơ quan nhà nước.
@binhduonghouze Lộ trình tiến tới loại bỏ thủ tục công chứng trong giao dịch mua bán nhà đất #batdongsan #congchung #chinhsachmoi
Công chứng viên Đào Duy An tại Hà Nội nhấn mạnh rằng, để đảm bảo tính minh bạch và chính xác, cần có một cơ sở dữ liệu (CSDL) chất lượng cao với các yếu tố “đúng, đủ, sạch, sống”. Tuy nhiên, ông An chỉ ra ba khía cạnh mà công nghệ hiện tại chưa thể hoàn toàn thay thế vai trò của con người:
(1) Xác định chính xác chủ thể tham gia giao dịch – liệu đó có thực sự là người liên quan hay không;
(2) Xác nhận ý chí thực sự của các bên – tránh trường hợp giao dịch che giấu các hoạt động bất hợp pháp;
(3) Đánh giá năng lực hành vi dân sự – đảm bảo các bên đủ minh mẫn và nhận thức đầy đủ.
Là những chuyên gia được đào tạo chuyên sâu, công chứng viên có khả năng kiểm chứng tốt nhất các yếu tố này. Ông An cảnh báo rằng, nếu chỉ dựa vào dữ liệu điện tử, có thể dẫn đến gia tăng tranh chấp khi một trong ba yếu tố trên không được đảm bảo.
Ngoài ra, vấn đề trách nhiệm pháp lý cũng là một thách thức lớn. Với hợp đồng công chứng truyền thống, công chứng viên chịu trách nhiệm trực tiếp nếu xảy ra sai sót gây thiệt hại. Nhưng khi chuyển sang hợp đồng điện tử, “địa chỉ chịu trách nhiệm” này sẽ thuộc về ai? Ông An khuyến nghị cần nghiên cứu kỹ lưỡng và thận trọng để đảm bảo chính sách không chỉ khả thi mà còn hiệu quả thực tiễn.
Từ góc nhìn khác, luật sư Nguyễn Ngọc Hùng – Trưởng Văn phòng Luật sư TP. Hà Nội – cho rằng việc loại bỏ công chứng là hoàn toàn khả thi nhờ hệ thống CSDL điện tử đang ngày càng hoàn thiện.
Điều này sẽ giúp đơn giản hóa thủ tục, giảm bớt sự phức tạp cho người dân. Dù bỏ công chứng, quy trình quản lý vẫn được duy trì chặt chẽ: sau khi ký kết hợp đồng điện tử, các bên vẫn phải thực hiện đăng ký biến động tài sản tại cơ quan đăng ký đất đai, đảm bảo đầy đủ thủ tục theo quy định. “Rủi ro là điều khó tránh khỏi trong bất kỳ thay đổi nào, nhưng lợi ích vượt trội hơn hẳn, vì vậy cần cân nhắc kỹ lưỡng để tiến hành”, ông Hùng nhận định.
Lộ trình triển khai theo 4 giai đoạn cụ thể
Để đảm bảo tính khả thi và giảm thiểu rủi ro, Bộ Công an đề xuất lộ trình triển khai loại bỏ thủ tục công chứng trong giao dịch mua bán nhà đất và phương tiện giao thông theo 4 giai đoạn rõ ràng:
Giai đoạn chuẩn bị: Quy định mới chỉ áp dụng đối với các trường hợp đã có dữ liệu được số hóa, xác thực, đồng bộ và được pháp luật công nhận đầy đủ.
Lộ trình này cam kết không làm thay đổi bản chất quyền lợi và nghĩa vụ của công dân, đồng thời không làm suy giảm tính an toàn pháp lý của các giao dịch dân sự. Đối với những trường hợp dữ liệu chưa đồng bộ, các thủ tục hiện hành vẫn được duy trì như cũ.
Giai đoạn thí điểm: Thay vì áp dụng đại trà ngay lập tức, việc triển khai sẽ bắt đầu ở quy mô thí điểm để kịp thời phát hiện và khắc phục các bất cập. Trong giai đoạn này, người dân sẽ đăng nhập qua Cổng Dịch vụ công quốc gia hoặc ứng dụng VNeID để kê khai thông tin hợp đồng.
Hệ thống sẽ tự động đối chiếu dữ liệu nhân thân từ CSDL quốc gia về dân cư, tình trạng hôn nhân từ CSDL hộ tịch điện tử, và quyền sử dụng đất từ CSDL đất đai. Sau đó, hợp đồng được lập, ký kết và lưu trữ trên nền tảng điện tử an toàn.
Giai đoạn nhân rộng toàn quốc: Sau khi thí điểm thành công và dữ liệu được hoàn thiện đầy đủ, quy định sẽ được mở rộng áp dụng trên toàn lãnh thổ quốc gia, đảm bảo tính thống nhất và hiệu quả.
Giai đoạn tổng kết và hoàn thiện pháp luật: Dựa trên kinh nghiệm thực tiễn từ các giai đoạn trước, cơ quan chức năng sẽ tổng kết, đánh giá và điều chỉnh pháp luật để nâng cao tính khả thi, đồng thời xử lý các vấn đề phát sinh.
Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng đánh giá lộ trình này là phù hợp, vì mấu chốt của việc loại bỏ công chứng nằm ở việc số hóa và chuẩn hóa toàn bộ thông tin liên quan đến nhân thân, tình trạng hôn nhân, quyền sở hữu đất đai và tài sản gắn liền với đất. Hiện nay, các CSDL đang trong giai đoạn hoàn thiện, nên việc thí điểm sẽ giúp nhận diện sớm các hạn chế.
Nguyên thẩm phán TAND Tối cao Nguyễn Thị Kim Vinh bổ sung rằng, thực tiễn xét xử cho thấy nhiều hợp đồng mua bán nhà đất dù đã công chứng vẫn bị tòa án tuyên hủy do giả mạo giấy tờ, chữ ký hoặc vi phạm pháp luật mà công chứng viên không phát hiện.
Với cơ sở hạ tầng dữ liệu và công nghệ phát triển như hiện nay, việc bỏ yêu cầu bắt buộc công chứng là khả thi, giúp người dân tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí. Bà Vinh nhấn mạnh rằng, dữ liệu số hóa sẽ thay thế hiệu quả vai trò kiểm chứng của công chứng.
Vai trò then chốt của dữ liệu: “Yếu tố sống còn” cho sự thành công
Việc loại bỏ công chứng chỉ thực sự khả thi khi các CSDL cốt lõi – như dân cư, hộ tịch và đất đai – được hoàn thiện triệt để. Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng kêu gọi cơ quan nhà nước đẩy mạnh thu thập, làm sạch và liên thông dữ liệu giữa các bộ ngành, địa phương để phục vụ chia sẻ chung.
Gần đây, Bộ Công an phối hợp với Bộ Tư pháp và TAND Tối cao đã phát động cao điểm 90 ngày làm sạch dữ liệu hôn nhân; nhiều địa phương cũng đang “chạy đua” làm sạch dữ liệu đất đai. Những nỗ lực này là tín hiệu tích cực, tạo nền tảng cho việc triển khai sớm quy định mới.
Để giải quyết lo ngại từ giới công chứng, cần có các giải pháp kỹ thuật tiên tiến nhằm xác định chính xác chủ thể giao dịch, ý chí và năng lực hành vi của họ – tương đương với khả năng của một công chứng viên con người. “Chỉ khi đạt được mức độ an toàn và hiệu quả như vậy, chính sách mới thực sự thành công”, ông Hùng góp ý.
Đối với người dân, vị luật sư khuyến nghị chủ động kiểm tra và cập nhật thông tin trên VNeID cũng như các hệ thống dữ liệu liên quan, đảm bảo tính chính xác và đồng bộ. Họ cũng cần nắm vững quy định về hợp đồng điện tử, kiểm tra kỹ lưỡng dữ liệu được trích xuất từ CSDL để tránh sai sót.
Công chứng viên Đào Duy An đề xuất đẩy mạnh công chứng điện tử để nâng cao chất lượng phục vụ, rút ngắn thời gian xử lý. Đồng thời, cần rà soát và cắt giảm thủ tục ở khâu đăng ký biến động tài sản; nếu công chứng được “thông thoáng” nhưng các bước sau vẫn “tắc nghẽn”, vấn đề sẽ không được giải quyết tận gốc.
Tiến độ làm sạch dữ liệu đất đai: Gần 10 triệu thửa đất đã hoàn tất
Tại hội nghị sơ kết Kế hoạch số 515 do Bộ Công an và Bộ Nông nghiệp – Môi trường tổ chức ngày 17/10, các báo cáo cho thấy sau 45 ngày triển khai, đã đồng bộ CSDL đất đai địa phương với CSDL quốc gia của 16/34 tỉnh, thành phố, đảm bảo tính toàn vẹn, chính xác và thống nhất.
Đến ngày 15/10, 18,1 triệu/52,9 triệu thửa đất đã được đẩy dữ liệu lên hệ thống để đồng bộ về Trung ương, trong đó 9,6 triệu thửa đạt chuẩn cấu trúc để tích hợp vào Trung tâm dữ liệu quốc gia.
Về đồng bộ dữ liệu sang CSDL quốc gia về dân cư – phục vụ cấp mã định danh địa điểm và tích hợp giấy tờ trên VNeID – hai bộ đã thống nhất đặc tả thông tin kết nối, hoàn thiện API cho môi trường thử nghiệm, đánh dấu bước tiến quan trọng.
Quyền tự nguyện công chứng vẫn được bảo đảm
Đáng chú ý, đề xuất của Bộ Công an nhấn mạnh rằng, song song với hợp đồng điện tử, người dân vẫn có quyền tự nguyện yêu cầu công chứng nếu cảm thấy cần thiết.
Nguyên thẩm phán Nguyễn Thị Kim Vinh đánh giá cao quy định này, vì nó chỉ bỏ yêu cầu bắt buộc chứ không loại bỏ hoàn toàn hoạt động công chứng.
Điều này tạo sự linh hoạt, cho phép người dân lựa chọn dựa trên mức độ tin tưởng: nếu muốn “chắc chắn hơn”, họ vẫn có thể đến văn phòng công chứng. Các đơn vị công chứng sẽ tiếp tục tồn tại và hoạt động bình thường, đảm bảo quyền lợi đa dạng cho công chúng.
Bài viết được tổng hợp từ nội dung đăng tải trên báo Thanh Niên ngày 19/10/2025.
